veronikatarajko: drzeworyt

Drzeworyt – technika graficzna należąca do druku wypukłego. Drzeworytem nazywa się również odbitkę uzyskaną tą techniką.

W technice tej używana jest deska, na którą nanosi się rysunek, a następnie przy pomocy specjalnych narzędzi wycina się tło, które na odbitce będzie białe. Pozostawione wypukłe miejsca będą drukowały. Klocek pokrywa się farbą drukarską i odbija na papierze.

Rodzaje drzeworytu

Drzeworyt, w zależności od przygotowanego klocka i sposobu jego wycinania, dzieli się na:

drzeworyt wzdłużny (langowy) – używana jest deska cięta wzdłuż pnia, w efekcie czego słoje i włókna biegną równolegle do krawędzi deski; tło wycinane jest dłutami i nożami w miękkim drewnie (lipa, jabłoń, świerk),

drzeworyt poprzeczny (sztorcowy) – używana jest deska cięta w poprzek pnia, składająca się z posklejanych małych klocków. Całość klocka cięta jest rylcem w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza).

Inne rodzaje drzeworytu:

drzeworyt groszkowy (śrutowy) – powstał w XV wieku, stosowany na terenie Niemiec i Niderlandów; formę uzyskuje się przy pomocy puncy dającej efekt tekstury;

drzeworyt tonowy (białoryt) – powstaje na zasadzie negatywu – druk odbywa się białą farbą na czarnym tle, stosowany np. przez Altdorfera;

drzeworyt faksymilowy – używany do tworzenia szczegółowych reprodukcji, szczególnie rysunków, gdyż dawał efekt swobodnych linii;

chiaroscuro (drzeworyt światłocieniowy) – pojawił się w XVI w. we Włoszech i Niemczech; uzyskuje się go z dwóch matryc (czarny kontur linearny to jedna płyta, druga to obszary światła – druk szrafirunkowy jasną farbą) oraz barwionego papieru (który jest trzecim walorem – półcieniem).

Historia drzeworytu

Drzeworyt jest uznawany za najstarszą (obok kamieniorytu) technikę graficzną. Powstał w starożytności, był m.in. używany do druku (stemple) tkanin, najstarszym zachowanym okazem są tkaniny koptyjskie z VI w. W Europie w powszechne użycie wszedł w XIV wieku. Najstarszy datowany drzeworyt europejski pochodzi z 1424 roku i został odnaleziony w austriackim klasztorze Buxhein. Przez wynalezieniem czcionki drukarskiej w technice drzeworytniczej odbijano w średniowieczu całe książki – w tym samym klocku wycinano zarówno tekst, jak i ilustracje (były to tzw. książki blokowe).

W 2. połowie XV wieku w drzeworycie pojawia się cieniowanie przy pomocy szrafowania; wcześniej zaznaczano tylko kontury, bez uwzględnienia światła i cienia. Początkowo drzeworyty kolorowano ręcznie, od XVI w. wprowadzono kolor mechanicznie poprzez zastosowanie kilku matryc. Pod koniec XV i na początku XVI wieku tworzą wybitni drzeworytnicy: Albrecht Dürer, Lucas Cranach Starszy, Albrecht Altdorfer, Hans Burgkmair. W technice tej wykonywane są ilustracje, kalendarze, karty do gry i inne druki o charakterze użytkowym. Z czasem drzeworyt ustępuje miedziorytowi, który pozwala na lepsze ukazanie szczegółów.

Drzeworyt, stosowany do końca XVIII wieku, to tzw. drzeworyt wzdłużny. Wraz z wynalezieniem drzeworytu sztorcowego przez Thomasaewicka około 1790 roku technika drzeworytnicza odrodziła się. Drzeworyt sztorcowy pozwolił bowiem rytować we wszystkich kierunkach (wzdłużny, ze względu na budowę deski, posiadał w tym względzie pewne ograniczenia) i uzyskać bardziej malarskie efekty. Drzeworyt poprzeczny jest także bardziej precyzyjny, gdyż umożliwia osiągnięcie cieńszej kreski. W XIX wieku był powszechnie stosowany jako technika ilustracyjna dla prasy, ponieważ można go drukować razem z tekstem z jednego składu, co dawało mu przewagę nad innymi technikami (w Polsce m.in. "Tygodnik Ilustrowany", "Kłosy", "Wędrowiec", "Mucha"), a także jako drzeworyt reprodukcyjny, odtwarzający dzieła malarskie.

Na przełomie XIX i XX wieku drzeworyt ustąpił innym technikom, ale nadal był wykorzystywany (i jest także dziś) przez artystów, np. Emila Nolde, Paula Gauguina, Edvarda Muncha, Pawła Stellera, Władysława Skoczylasa

W Chinach technika znana jest od V wieku, stamtąd przeszła do Japonii (Ukiyo-e).

Albrecht Dürer, Czterej Jeźdźcy Apokalipsy, 1497-98