Historia druku sitowego

Historia druku sitowego

Technika sitodruku wywodzi się od metod druku szablonowego, stosowanego na Dalekim Wschodzie od tysięcy lat, zwłaszcza w Japonii. Za twórców sitodruku uznaje się Japończyków – Yuzensai Miysaki, który w XVII w. wykorzystał tę metodę do ozdabiania kimon i Zisukeo Hirose, który w XIX w. wynalazł szablon zwany "katagami". Wycięty z papieru motyw wzoru nanoszony był na napiętą na drewnianej ramie siatkę z włosów ludzkich lub zwierzęcych. Na wyspach Fidżi szablony do drukowania tkanin wykonywano z dziurkowanych liści bananów. W XVIII wieku szablony używano do wykonywania imitacji tkanin dekoracyjnych, później także tapet. Pod koniec tego samego wieku szablon znalazł szerokie zastosowanie w dekoracji ścian, mebli i innych sprzętów. Użycie sita – naciągniętego na ramę, zakrytego częściowo lakierem, jedwabiu – było dokonaniem Samuela Simona, który opatentował tę metodę, nazwaną silk-screen, w 1907 roku w Manchesterze (Wielka Brytania).

Technika ta rozwijała się i rozpowszechniała w czasach I wojny światowej głównie w Stanach Zjednoczonych. John Pilsworth z San Francisco zapoczątkował druk wielokolorowy z jednej formy drukarskiej. Dużym krokiem naprzód było wynalezienie przez Louisa F. D’Autremont filmu szelakowego, nazwanego Profilm, który umożliwił szybsze i bardziej dokładne przygotowywanie szablonów. Został on wkrótce zastąpiony przez odkrycie Josepha Ulano – film celulozowy, będącego w użytku do dziś.

Początkowo technika sitodruku wykorzystywana była tylko w poligrafii. Powodzenie zapewniała jej swoboda w dobieraniu podłoży drukarskich – co dotyczy w równej mierze materiału, faktury jak i kształtu – stosowania różnych rodzajów farb i możliwość druku na tkaninie – tzw. filmdruk. Lata 30. XX wieku przyniosły rozpowszechnienie druku sitowego wśród artystów plastyków. Eksperymentowała z nią grupa artystów amerykańskich pod kierunkiem Antony Volenisa, autora pierwszego podręcznika opisującego tę technikę. Słowo serigrafia (łac. sericum – jedwab) wprowadził Carl Zigrosser, ówczesny kurator Muzeum Sztuki w Filadelfii. Pierwsza wystawa grafik w technice serigrafii odbyła się w 1938 roku w Contemporary Arts Gallery w Nowym Jorku. Dwa lata później powstało w Stanach Zjednoczonych Narodowe Stowarzyszenie Serigrafów (ang. The National Serigraph Society).

W połowie XX wieku sitodruk, najpierw jako technika poligraficzna, rozpowszechnił się w Europie. Serigrafia, jako technika artystyczna i poligraficzna, weszła także do programu nauczania w szkołach. Lata 50. i 60. były czasem rozwoju w Europie i Ameryce prądów artystycznych, op-artu i pop-artu, które wykorzystywały i rozwijały technikę serigrafii. Przykładem mogą być prace Andy Worhola i Richarda Anuszkiewicza.

Interesującym przyczynkiem do historii sitodruku jest wykorzystanie go (ze względu na prostotę przygotowania form drukarskich i procesu druku w bardzo prymitywnych warunkach) w podziemnych drukarniach w Polsce w latach 70. i 80. XX w., zwłaszcza w technologii opracowanej przez Witolda Łuczywo do druku niezależnego pisma "Robotnik" Na początku lat 80. (tzn. w czasie stanu wojennego), w związku z konfiskatą dotychczas funkcjonujących drukarni "powielaczowych", technologia ta była naśladowana przez liczne podziemne oficyny wydawnicze, np. "Głos", jednak bez zadowalających rezultatów.

W celu popularyzacji wiedzy o sitodruku i przekazywania nowości w tej dziedzinie w Polsce powstało Stowarzyszenie Sitodrukarzy Polskich, obecnie Polskie Stowarzyszenie Sitodruku i Druku Cyfrowego z siedzibą w Krakowie, będące członkiem międzynarodowej organizacji FESPA.

Zastosowanie sitodruku

Sitodruk jest wykorzystywany do drukowania jedno- i wielobarwnego, również wielkoformatowego, napapierze, tekurze, foliach i płytach z tworzyw sztucznych, metalach (np.plakatów, etykiet, opakowań, kalkomanii, reklam) oraz na przedmiotach uformowanych, tzw. kształtkach z różnych materiałów, m.in. na butelkach szklanych i z tworzyw sztucznych, pojemnikach na butelki, płytach kompaktowych, płytach czołowych urządzeń i przyrządów kontrolnych, itp. Bywa też używany do wyrobu obwodów drukowanych i klawiatur membranowych, wykonywania nadruków na koszulkach. Sitodruk stosowany do druku na wyrobach włókienniczych jest zwany filmodrukiem zaś stosowany w grafice artystycznej i użytkowej – serigrafią.

Sitodruk wykorzystuje się również w mikroelektronice do wytwarzania układów scalonych. Jest to jedyna metoda umożliwiająca zadruk wielu rodzajów podłoży, o różnej fakturze i kształcie. W Polsce sitodruk, zwłaszcza przemysłowy, zaczął się szybko rozwijać na początku lat 90. XX wieku. Powstało wiele zakładów i pracowni sitodrukowych, które w odpowiedzi na wymogi wolnego rynku zaczęły drukować materiały opakowaniowe, reklamy, plakaty, materiały biurowe i upominki. Także rozwój niektórych gałęzi przemysłu, np. samochodowego czy płyt kompaktowych otworzył nowe możliwości wykorzystania techniki sitodruku. To pociągnęło za sobą zapotrzebowanie na maszyny drukarskie i materiały. Na rynku polskim, oprócz dealerów używanych maszyn z zagranicy, pojawili się producenci krajowi. Powstały również przedstawicielstwa wielu producentów farb, chemikaliów, folii i papierów oraz innych materiałów.