sucha igła

Sucha igła (suchoryt, fr. pointe sèche) — technika graficzna druku wklęsłego, w której formę drukową tworzy się za pomocą stalowej igły na wypolerowanej płycie miedzianej, cynkowej lub mosiężnej. Igła, zagłębiając się w powierzchnię płyty, pozostawia rowek oraz wystający wiórek metalowy, zatrzymujące farbę. Tak powstały rysunek daje efekt tzw. dymka obok głównej kreski. Na odbitce daje to efekt szkicu ołówkowego.

Otrzymaną formę drukową powleka się farbą drukową i czyści jak w miedziorycie, a następnie odbija na zwilżonym papierze, stosując niewielki nacisk prasy. Matryca ulega szybkiemu zniszczeniu ze względu na ścieranie i rozgniatanie wiórków zatrzymujących farbę, więc liczba dobrych odbitek jest niewielka. Próby zwiększenia trwałości matrycy m.in. przez galwaniczne niklowanie (zwł. w Niemczech w XIX w.) prowadziły do zatracenia swobodnego, rysunkowego charakteru odbitek i zostały zarzucone.

Sucha igła jest bardzo zbliżona (jeśli chodzi o sposób otrzymywania obrazu) do mezzotinty; obie te techniki doskonale się uzupełniają, co było wykorzystywane zwłaszcza w angielskiej grafice XVIII wieku; na jednej płycie/matrycy partie walorowe (światłocień) były wykonywane w technice mezzotinty, a szczegóły dopracowywane za pomocą suchej igły; w efekcie powstawały prace graficzne o wyjątkowych (i niemożliwych do naśladowania w innych technikach graficznych) walorach estetycznych. Sucha igła jest techniką często uzupełniającą inne techniki graficzne jak akwaforta, akwatinta czy miękki werniks. Rysunek igłą na blasze miedzianej jest również etapem wstępnym powstawania miedziorytu.

Historia techniki

Przyjmuje się, że pierwszym rytownikiem stosującym technikę suchej igły był Mistrz Księgi Domowej z Wolfegg (około 1480 roku) określany wcześniej jako Mistrz Amsterdamskiego Gabinetu Rycin. Później rozwijali ją Albrecht Dürer (Św. Hieronim, 1512), Andrea Mantegna, Rembrandt (Ecce homo, 1655) i inni. Była łączona z akwafortą lub uprawiana jako samodzielna technika.

Druga połowa XIX wieku przyniosła odrodzenie tej techniki w Europie. Tworzyli w niej m.in. Auguste Rodin, Edvard Munch, Pierre Bonnard, Alphonse Legros, Louis Legrand, Félicien Rops, Félix Vallotton, James McNeill Whistler, Joan Miró, Marc Chagall, Pablo Picasso, Jacques Villon.

 

staloryt

Staloryt — technika graficzna należąca do druku wklęsłego — również nazwa ryciny wykonanej tej techniką. Polega na wykonaniu ryciny rylcem na płycie stalowej. Wymaga dużej precyzji od rytownika ponieważ retusze i poprawki są prawie niemożliwe ze względu na twardość materiału. Po zakończeniu rytowania płyta zostaje dodatkowo hartowana.

Technikę stalorytu wynaleźli Amerykanie Jacob Perkins oraz Gideon Fairman z myślą o wielonakładowym druku banknotów. Anglik Charles Heath wykorzystał tę technikę do druku ilustracji i w 1820 roku ją opatentował. W XIX wieku była wykorzystywana do tworzenia ilustracji książkowych, współcześnie stosowana głównie do wykonywania niektórych elementów zabezpieczających banknoty, rzadziej do drukowania znaczków pocztowych, które w znacznej większości są produkowane techniką offsetową

 

 

odprysk

 

 

Odprysk – rodzaj druku wklęsłego, który polega na tworzeniu matrycy na wypolerowanej płycie metalowej za pomocą trawienia.

 

Na polerowaną i odtłuszczoną płytkę metalową nanosi się pędzelkiem obraz specjalnym roztworem składającym się z atramentu, gumy arabskiej i cukru (aby roztwór ten lepiej „trzymał się” płytki można przyprószyć ją uprzednio talkiem), blachę zmywa się ciepłą wodą, cukier zawarty w atramencie rozpuszcza się i atrament odpryskuje (stąd nazwa), odsłaniając metal. Potem prószy się matrycę kalafonią (jak w akwatincie) i trawi się ją w kwasie.

Wynalazcą tej techniki był francuz Felix Bracquemond, w połowie XIX w. Chociaż niektórzy przypisuja ten wynalazek holendrowi Herkulesowi Seghersowi już w XVII w.

 

 

miękki werniks

Miękki werniks (fr.miekki werniks (vernis mou) jest techniką druku wklęsłego.

Formę drukową wykonuje się z metalowej płytki (np. cynkowej, miedzianej), która jest polerowana, a następnie dokładnie odtłuszczana. Pokrywa się ją, zazwyczaj za pomocą wałka, miękkim werniksem będącym odmianą werniksu akwafortowego. Odmienność w składzie polega na dodaniu 3 części łoju baraniego do 1 części werniksu akwafortowego, co nadaje mu dużą lepkość. Następnie na płytkę przykładany jest arkusz gruboziarnistego papieru, na którym wykonuje się rysunek za pomocą różnych narzędzi (ołówek, igła, ruletka, szmatka itp.). Dzięki posiadanej lepkości werniks przywiera do kartki odsłaniając te miejsca, które mają być poddane trawieniu. Na koniec blacha jest bardzo ostrożnie i powoli trawiona w roztworze kwasowym.

Technika miękkiego werniksu została wynaleziona w połowie XVIII w.

miedzioryt

Miedzioryt (dawne nazwy sztych, kopersztych, łac. cuprum – miedź, niem. Kupferstich) – technika graficzna wklęsła, najstarsza technika graficzna na metalu, stosowana już w 1. połowie XV wieku. Wywodzi się prawdopodobnie z próbnych odbitek otrzymywanych przy stosowaniu złotniczej techniki niella. Tradycyjnie przypisuje się ten wynalazek florenckiemu złotnikowi Tommasowi Finiguerra.

Grafiki wykonane w technice miedziorytu oznaczane są symbolem C2.

Rysunek wykonuje się rylcem na wypolerowanej płycie miedzianej, z tym że najpierw wycinane są ogólne kontury, później wypełniane modelunkiem. Płytę pokrywa się farbą, po czym usuwa się jej nadmiar tak, że farba pozostaje jedynie w wyżłobionych rowkach. Następnie rycinę odbija się na prasie. Odbitka z takiej matrycy charakteryzuje się cienką ostro zakończoną kreską i nazywana jest również miedziorytem. W XVI-XVIII w. ryciny miedziorytnicze pełniły funkcję ilustracji książkowej oraz planszy kartograficznej. Specjalnym rodzajem miedziorytu jest miedzioryt punktowany, który powstaje przez zastosowanie zamiast rylca, punc o jednym lub kilku ostrych końcach.

Historia miedziorytu

Technika miedziorytu pojawiła się w 1. połowie XV wieku. Pierwszy datowany miedzioryt pochodzi z 1420 roku z Nadrenii. Największymi ośrodkami rozwoju tej techniki były w XV i XVI wieku Włochy, Niemcy i Niderlandy. We Włoszech tworzyli Antonio Pollaiuolo, Baccio Baldini, Cristofano Robetta (Florencja), Andrea Mantegna (Mantua), Marcantonio Raimondi (Rzym). Mistrzami miedziorytu w Niemczech byli Martin Schongaueri Albrecht Dürer, w Niderlandach natomiast Lucas van Leyden, Hendrik Goltzius, Cornelius Cort.

Innym ważnym ośrodkiem była XVII-wieczna Francja za panowania Ludwika XIV. Tworzyli tam Robert Nanteuil, Gerard Edelinck, Antoine Masson i Claude Mellan, który wykonywał swoje grafiki metodą taille simple (np. w miedziorycie Veraicon, w którym spiralna linia o zróżnicowanej grubości tworzy światłocień).

 

Antonio Pollaiuolo Bitwa nagich mężczyzn (1465)

 

 

Albrecht Dürer, Rycerz, śmierć i diabeł, 1513

 Albrecht Dürer, Adam i Ewa, 1504

Albrecht Dürer Święty Hieronim w celi (1514)

 

 

mezzotinta

Mezzotinta (sztuka czarna, fr. maniere noire, wł. mezzotinto – półton) to technika druku wklęsłego należąca do technik suchych, czyli nie wymagających trawienia.

Rysunek wykonuje się gładzikiem na chropowatej powierzchni płyty miedzianej, uprzednio równomiernie posiekanej specjalnymi narzędziami – chwiejakiem lub ruletką. Przez wygładzenie określonych partii płyty skrobakiem lub gładzikiem uzyskuje się właściwą formę ryciny. Im bardziej wypolerowane zostaną odpowiednie fragmenty, tym dadzą jaśniejszy ton na odbitce, gdyż przyjmą mniej farby drukarskiej. Odbitki posiadają subtelne przejścia od czerni do bieli i niezwykle miękkie półtony. Jest to najbardziej malarska ze wszystkich technik graficznych. Była często używana do portretów i reprodukcji malarstwa.

Historia mezzotinty

Druk metodą mezzotinty został wynaleziony przez Ludwiga von Siegen (1609-1680) w pierwszej połowie XVII w. Jego najwcześniejsza zachowana praca pochodzi z roku 1642 i jest portretem Amelii Elizabeth, księżnej Hessen-Kassel.

Pracę w technice mezzotinty kontynuowali Wallerant Vaillant i Abraham Blooteling. W 2. połowie XVII wieku technika ta rozpowszechniła się w Holandii, a w wieku XVIII także w Niemczech. Największy rozkwit techniki nastąpił w Anglii i Wiedniu pod koniec wieku XVIII. Mistrzami mezzotinty w Anglii byli m.in. John Raphael Smith, Valentin Green, Thomas Watson, Richard Earlom, William Dickinson.

 

 

 

Ludwig von Siege, Portret Amelii Elizabeth von Hessen, mezzotinta, 1642.

 

 

Valentine Green, reprodukcja obrazu N. Dance-Hollanda, mezzotinta, 1797.

 

 

 

 

 

akwatinta

Akwatinta — odmiana techniki druku wklęsłego zbliżona do akwaforty, niegdyś stosowana jako jedna z metod odtwarzania obrazów i rysunków, dzisiaj wykorzystywana już tylko jako technika artystyczna, a więc zaliczana do grafiki warsztatowej.

Wykonanie formy drukowej w tej metodzie polega na pokryciu płyty metalowej sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej, naniesieniu obrazu poprzez zasłonięcie wybranych fragmentów powierzchni metalu werniksem, a następnie trawieniu odsłoniętego metalu kwasem azotowym. Akwatinta różni się od akwaforty przede wszystkim tym, że trawione są nie linie, lecz płaszczyzny. W wyniku powielania czynności w coraz mniejszych obszarach obrazu uzyskuje się zróżnicowanie głębokości wytrawionych miejsc, a przez to możliwość waloryzowania koloru farby drukowej, czyli możliwość uzyskiwania półtonów.

Wygląd odbitki wykonanej metodą akwatinty przypomina: akwarelę, lub rysunek wykonany tuszem lub sepią, lub też rysunek wzbogacony techniką lawowania (podmalowywania go rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową).

Wynalezienie techniki akwatinty w latach 60. XVIII wieku było konsekwencją dążenia sztycharzy do poszerzenia możliwości kolorystycznych przy reprodukowaniu grafiki, gdyż do tej pory namiastką stosowania półtonów w druku była jedynie technika szrafowania. Pionierami tej techniki byli Johann Adam Schweickart i Andrea Scacciati  we Florencji, oraz Per Gustaf Flodingi Jean-Baptiste Le Prince w Paryżu, zaś pierwszym wielkim artystą uprawiającym tę technikę był, niedługo po nich, Francisco Goya.

Akwatintą nazywane są również same odbitki wykonane techniką akwatinty.

Akwatinta solna

Akwatinta solna to technika polegająca na rozsypaniu soli kuchennej na płytce pokrytej werniksem akwafortowym, którą następnie podgrzewa się, a po ostudzeniu spłukuje wodą. Odsłonięte w ten sposób punkty są trawione. Odbitka prezentuje efekt odwrotny, niż w przypadku stosowania kalafonii, tj. ciemne punkty na jasnym tle.

ancisco Goya, Kolos, akwatinta, 28,5 x 21,01 cm

akwaforta

Akwaforta, kwasoryt (wł. acquaforte – mocna woda czyli kwas azotowy) – technika graficzna wklęsła, także odbitka otrzymana tą techniką.

Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem akwafortowym i następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje pod naciskiem w prasie wklęsłodrukowej na papier.

Technika ta jest podobna do technik rytowniczych (np. miedzioryt, staloryt), umożliwia jednak wykonywanie delikatniejszych rysunków i o bardziej skomplikowanych kształtach, gdyż grafik potrzebuje znacznie mniej siły do naniesienia obrazu. Delikatniejszy obraz akwaforty spowodowany jest również rozmyciem krawędzi, czego nie da się uzyskać metodą rytowania.

Akwafortą posługiwali się: Albrecht Dürer, Rembrandt, Jacques Callot, Francisco Goya, Giovanni Battista Piranesi, James Abbott McNeill Whistler, Marc Chagall, Pablo Picasso, Taras Szewczenko, Daniel Chodowiecki, Jan Piotr Norblin, Michał Płoński, Leon Wyczółkowski, Józef Mehoffer, Józef Pankiewicz, Wojciech Weiss, Zbigniew Rabsztyn, Józef Pieniążek, Magdalena Gintowt-Juchniewicz, Tadeusz Michał Siara, Beata Nehring.

Pierwsza datowana akwaforta pochodzi z XVI w., datowana jest na rok 1513, a jej twórcą jest szwajcarski sztycharz U. Graf. W wyniku rozwoju tej techniki w XVIII w. wynaleziono akwatintę poszerzającą możliwości oddawania półtonów.

 Francisco Goya, Gdy rozum śpi, budzą się potwory, 1797

Rembrandt, Trzy krzyże, 1653